จตฺตาโร ปญฺหา, จตฺตาโร อุทฺเทสา, จตฺตาริ เวยฺยากรณานิฯ ปญฺจ ปญฺหา, ปญฺจ อุทฺเทสา, ปญฺจ เวยฺยากรณานิฯ ฉ ปญฺหา, ฉ อุทฺเทสา, ฉ เวยฺยากรณานิฯ สตฺต ปญฺหา, สตฺต อุทฺเทสา, สตฺต เวยฺยากรณานิ ฯ อฏฺฐ ปญฺหา, อฏฺฐ อุทฺเทสา, อฏฺฐ เวยฺยากรณานิฯ นว ปญฺหา, นว อุทฺเทสา, นว เวยฺยากรณานิฯ ทส ปญฺหา, ทส อุทฺเทสา, ทส เวยฺยากรณานี’’ติฯ อถ โข จิตฺโต คหปติ นิคณฺฐํ นาฏปุตฺตํ อิเม ทส สหธมฺมิเก ปญฺเห อาปุจฺฉิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามีติฯ อฏฺฐมํฯ

9. อเจลกสฺสปสุตฺตํ

[351] เตน โข ปน สมเยน อเจโล กสฺสโป มจฺฉิกาสณฺฑํ อนุปฺปตฺโต โหติ จิตฺตสฺส คหปติโน ปุราณคิหิสหาโยฯ อสฺโสสิ โข จิตฺโต คหปติ – ‘‘อเจโล กิร กสฺสโป มจฺฉิกาสณฺฑํ อนุปฺปตฺโต อมฺหากํ ปุราณคิหิสหาโย’’ติฯ อถ โข จิตฺโต คหปติ เยน อเจโล กสฺสโป เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อเจเลน กสฺสเปน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จิตฺโต คหปติ อเจลํ กสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘กีวจิรํ ปพฺพชิตสฺส, ภนฺเต, กสฺสปา’’ติ? ‘‘ติํสมตฺตานิ โข เม, คหปติ, วสฺสานิ ปพฺพชิตสฺสา’’ติฯ ‘‘อิเมหิ ปน เต, ภนฺเต, ติํสมตฺเตหิ วสฺเสหิ อตฺถิ โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา [อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม (สฺยา. กํ.)] อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโร’’ติ? ‘‘อิเมหิ โข เม, คหปติ, ติํสมตฺเตหิ วสฺเสหิ ปพฺพชิตสฺส นตฺถิ โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโร, อญฺญตฺร นคฺเคยฺยา จ มุณฺเฑยฺยา จ ปาวฬนิปฺโผฏนาย จา’’ติฯ เอวํ วุตฺเต, จิตฺโต คหปติ อเจลํ กสฺสปํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ วต, โภ! ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตา [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ] ยตฺร หิ นาม ติํสมตฺเตหิ วสฺเสหิ น โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต อภวิสฺส ผาสุวิหาโร, อญฺญตฺร นคฺเคยฺยา จ มุณฺเฑยฺยา จ ปาวฬนิปฺโผฏนาย จา’’ติ!

‘‘ตุยฺหํ ปน, คหปติ, กีวจิรํ อุปาสกตฺตํ อุปคตสฺสา’’ติ? ‘‘มยฺหมฺปิ โข ปน, ภนฺเต, ติํสมตฺตานิ วสฺสานิ อุปาสกตฺตํ อุปคตสฺสา’’ติฯ

‘‘อิเมหิ ปน เต, คหปติ, ติํสมตฺเตหิ วสฺเสหิ อตฺถิ โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโร’’ติ? ‘‘คิหิโนปิ สิยา, ภนฺเตฯ อหญฺหิ, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิฯ อหญฺหิ, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา …เป.… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิฯ อหญฺหิ, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, ปีติยา จ วิราคา…เป.… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิฯ อหญฺหิ, ภนฺเต, ยาวเทว อากงฺขามิ, สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิฯ สเจ โข ปนาหํ, ภนฺเต, ภควโต [ภควตา (สฺยา. กํ.)] ปฐมตรํ กาลํ กเรยฺยํ, อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ ยํ มํ ภควา เอวํ พฺยากเรยฺย – ‘นตฺถิ ตํ สํโยชนํ เยน สํโยชเนน สํยุตฺโต จิตฺโต คหปติ ปุน อิมํ โลกํ อาคจฺเฉยฺยา’’’ติฯ เอวํ วุตฺเต, อเจโล กสฺสโป จิตฺตํ คหปติํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ! ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตา, ยตฺร หิ นาม คิหี โอทาตวสโน [คิหี โอทาตวสนา (สี. ปี.)] เอวรูปํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ อธิคมิสฺสติ [อธิคมิสฺสนฺติ (สี. ปี.)] ผาสุวิหารํฯ ลเภยฺยาหํ, คหปติ , อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติฯ

อถ โข จิตฺโต คหปติ อเจลํ กสฺสปํ อาทาย เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, อเจโล กสฺสโป อมฺหากํ ปุราณคิหิสหาโยฯ อิมํ เถรา ปพฺพาเชนฺตุ อุปสมฺปาเทนฺตุฯ อหมสฺส อุสฺสุกฺกํ กริสฺสามิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาราน’’นฺติฯ อลตฺถ โข อเจโล กสฺสโป อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทํฯ อจิรูปสมฺปนฺโน จ ปนายสฺมา กสฺสโป เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิฯ ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภญฺญาสิฯ อญฺญตโร จ ปนายสฺมา กสฺสโป อรหตํ อโหสีติฯ นวมํฯ

10. คิลานทสฺสนสุตฺตํ

[352] เตน โข ปน สมเยน จิตฺโต คหปติ อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ อถ โข สมฺพหุลา อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา สงฺคมฺม สมาคมฺม จิตฺตํ คหปติํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปณิเธหิ, คหปติ, อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, จิตฺโต คหปติ ตา อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา เอตทโวจ – ‘‘ตมฺปิ อนิจฺจํ, ตมฺปิ อทฺธุวํ, ตมฺปิ ปหาย คมนีย’’นฺติฯ เอวํ วุตฺเต, จิตฺตสฺส คหปติโน มิตฺตามจฺจา ญาติสาโลหิตา จิตฺตํ คหปติํ เอตทโวจุํ – ‘‘สติํ, อยฺยปุตฺต, อุปฏฺฐเปหิ, มา วิปฺปลปี’’ติฯ ‘‘กิํ ตาหํ วทามิ ยํ มํ ตุมฺเห เอวํ วเทถ – ‘สติํ, อยฺยปุตฺต, อุปฏฺฐเปหิ, มา วิปฺปลปี’’’ติ? ‘‘เอวํ โข ตฺวํ, อยฺยปุตฺต, วเทสิ – ‘ตมฺปิ อนิจฺจํ, ตมฺปิ อทฺธุวํ, ตมฺปิ ปหาย คมนีย’’’นฺติฯ ‘‘ตถา หิ ปน มํ อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา เอวมาหํสุ – ‘ปณิเธหิ, คหปติ, อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’ติฯ ตาหํ เอวํ วทามิ – ‘ตมฺปิ อนิจฺจํ…เป.… ตมฺปิ ปหาย คมนีย’’’นฺติฯ ‘‘กิํ ปน ตา, อยฺยปุตฺต, อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา อตฺถวสํ สมฺปสฺสมานา เอวมาหํสุ – ‘ปณิเธหิ, คหปติ, อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’’’ติ? ‘‘ตาสํ โข อารามเทวตานํ วนเทวตานํ รุกฺขเทวตานํ โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถานํ เทวตานํ เอวํ โหติ – ‘อยํ โข จิตฺโต คหปติ, สีลวา [สีลวนฺโต (ก.)] กลฺยาณธมฺโมฯ สเจ ปณิทหิสฺสติ – อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’ติ, ‘ตสฺส โข อยํ อิชฺฌิสฺสติ, สีลวโต เจโตปณิธิ วิสุทฺธตฺตา ธมฺมิโก ธมฺมิกํ ผลํ อนุปสฺสตี’ติฯ อิมํ โข ตา อารามเทวตา วนเทวตา รุกฺขเทวตา โอสธิติณวนปฺปตีสุ อธิวตฺถา เทวตา อตฺถวสํ สมฺปสฺสมานา เอวมาหํสุ – ‘ปณิเธหิ, คหปติ, อนาคตมทฺธานํ ราชา อสฺสํ จกฺกวตฺตี’ติฯ ตาหํ เอวํ วทามิ – ‘ตมฺปิ อนิจฺจํ, ตมฺปิ อทฺธุวํ, ตมฺปิ ปหาย คมนีย’’’นฺติฯ